In de zuidelijke muur van de klokketoren zijn vier getraliede vensters aangebracht waarachter zich nu nog twee cachotten bevinden.

In de tijd van de Bataafse Republiek, heeft deze “gevangenis” een bijzondere gast gehad, gezien het krantenbericht uit 1802. De arme man is hier ook gestorven. Waar zijn graf werkelijk heeft gelegen, hebben wij niet kunnen traceren.

Het is een gedicht dat in de krant de Nieuwe Onverwagte Courier van 4 mei 1802 is gepubliceerd. Waarschijnlijk heeft het gedicht een tijdje gehangen bij het graf van deze “gerechtsgevangene”. Het lijkt ons niet waarschijnlijk dat deze gevangene een mooie, dure steen heeft gekregen met dit gedicht erop. Wij hebben ook geen gegevens kunnen achterhalen waar zijn graf dan wel gesitueerd is geweest.

“Gevangenen genomen te Zuidbroek den 18 april 1802, als zich noemende Erfprins van Oranje, aldaar gestorven 10 dagen daarna, en begraven. ”

Hier het stukje uit de krant, inclusief een bijzonder grafgedicht.

Staa Wandelaar! en leez’ wat schelm hier ligt begraaven. 
’t is Kuilamns, die er een van’s Prinsen Lyfwagt was – 
Bedrieger was hy – en een schandvlek voor Bataven!
Van niemand niet bemind als van zyn eigen ras.
Te Zuidbroek heef men hem verdienstelyk gevangen,
Terwyl hy onbeschaamt zich Erfprins noemen deed – 
En voor zyn skurkery verdiend had opgehangen
Te zyn – maar neen! hy stierf den dood van een Profeet.

Door gevangenen zijn op de binnendeur teksten, initialen en andere data gekrast. In 1947 is hier voor het laatst een bezoeker van de Muntendammer kermis gevangen gezet.

De Petruskerk

Op de muren van het schip, dwarspand en koor is de geleding in een onder- en bovenzone duidelijk zichtbaar.

De blindnissen in de onderzone van het rechtgesloten koor en de aangrenzende buitenmuren van de dwarsschepen zijn voorzien van omkraalde rozetvensters. Dit is een Romaans aspect van deze romano-gotische kerk die in 1270 is afgebouwd.

Zowel de ingang aan de noord- als zuidzijde zijn in 1770 dichtgemetseld. De aangebrachte vensterbanken wekken de schijn dat het dichtgemetselde ramen betreft. Deze ingang aan de noordzijde werd bij rouwplechtigheden als toegang gebruikt.

Ook de vele blindnissen wekken de indruk van dichtgemetselde ramen. Deze bij de bouw aangebrachte nissen waren ter versiering opgenomen en gaven ook besparing van steenmassa, terwijl de sterkte en het dragend vermogen door deze bouwwijze niet werd vermindert.

De romano-gotiek komt hier door de symmetrische plaatsing van hoge smalle spitsboogvensters en blindnissen, hier en daar afgewisseld met een rondbooguitvoering, uitstekend tot haar recht. Zie ook de Romaanse fries.

Kerkhof

Het oude kerkhof gelegen rondom de Petruskerk tot aan het brede cirkelvormige pad is niet overgedragen aan de Stichting Groninger Kerken en blijft eigendom van de kerkelijke gemeente. Het gedeelte van het oude kerkhof buiten dit pad blijft eigendom van de burgerlijke gemeente. Het onderhoud wordt i.s.m. de Stichting Het Groninger Landschap uitgevoerd. Er zijn al enkele graven hersteld en opgeknapt.

Een oud kerkhof herbergt oude graven en het achterstallige onderhoud laat sporen na.

Interieur Petruskerk

Het koor wordt afgesloten door herebanken (1709) voor drost en kerkvoogden. Ter eigen glorie zijn de banken voorzien van het familiewapen. De pleisterlaag is bij de restauratie in 1937 van de muren en koepelgewelven verwijderd. Dit had een verslechtering van de akoustiek tot gevolg. In 2000 is daarom, het koor uitgezonderd, weer pleister aangebracht.

Buiten de kerk zijn tijdens de restauratie in 1997 fragmenten van een vroeg 16e eeuws kruisigingstafereel gevonden.

Op de toegangsdeur van de barokke preekstoel is Mozes met de tien geboden in houtsnijwerk uitgebeeld. De andere panelen tonen engelen met de symbolen voor Geloof, Hoop en Liefde en de engel Gabriel.

De preekstoel is in 1736 aangebracht. Op de achtergrond het fameuze Schnitger / Freytag-orgel dat zeer onlangs geheel is gerestaureerd.

De monumentale Petruskerk in Zuidbroek is geen eigendom meer van de kerkelijke gemeente, maar is op 14 april 2023 overgedragen aan de Stichting Groninger Kerken.